Để làm được món bánh Ayơh dẻo thơm, nguyên liệu gồm có gạo nếp, mè đen và muối. Nếp phải là loại ngon, do người Bru-Vân Kiều trồng thường thường là lúa rẫy. Nếp trước khi đưa vào nấu được đãi sạch, ngâm qua một đêm rồi đem lên hốt bằng mẹt mà người đồng bào tự đan. Mè đen trộn với một ít muối rồi cho lên bếp than rang đều, giữ lửa vừa, đến khi nào mè tỏa mùi thơm phức thì ngừng rang. Sau khi xôi chín được cho vào cối giã cùng với mè đen. Để bánh dẻo, mịn, khi giã phải đều tay, đến khi xôi và mè hòa chung thành một màu đen sẫm thật nhuyễn. Sau đó, lấy bánh ra dùng tay phết đều lên mâm (tre, nhôm, đồng) đến khi nào bánh được vun đều, tròn đầy thì thôi. Những người được chọn cho việc giã bánh là những người phụ nữ, người đàn ông có sức khỏe tốt.

Cuộc thi giã bánh ayớh của chị em phụ nữ Bru - Vân Kiều trong các ngày hội

  Theo quan niệm người Bru – Vân Kiều bánh Ayớh trong đám cưới phải làm theo số chẵn, thường là 6-8-10 cái, thể hiện tình cảm đôi lứa. Bánh ngon khi vừa mới làm xong, chỉ cần vót một con dao tre nhỏ, cắt từng miếng bánh ra, có thể ăn kèm thịt nướng và rau rừng. Mùi vị của bánh Ayơh có hương thơm dịu nhẹ của mùi nếp nương như mối tình tinh khôi, mộc mạc của đôi trai gái. Bánh có sự dẻo dai như lời cầu mong của “mẹ lúa” đến sự gắn kết thủy chung, keo sơn đến “đầu bạc răng long” cho đôi nam nữ...Sau khi làm phong tục xong người Bru – Vân Kiều sẽ cắt bánh Ayớh ra thành từng miếng nhỏ phân phát cho mọi người cùng ăn và biếu những người ở xa mang về, nhằm bày tỏ sự hiếu khách và chức mọi người ai cũng bình an, no ấm, đủ đầy như bánh Ayớh.  Ngày xưa, người Bru-Vân Kiều quan niệm, bánh Ayớh là của lễ thiêng liêng, chỉ thần linh mới được hưởng thụ. Nhưng sau này, họ sử dụng bánh Ayớh thường xuyên hơn trong các lễ cưới, lễ hội. Theo phong tục của người dân tộc Bru-Vân Kiều, trong ngày cưới, nhà gái phải gùi bánh Ayớh và xấn (váy) qua nhà trai để làm lễ tiễn con gái về nhà chồng. “Bất kỳ một đám cưới nào của người Bru-Vân Kiều không thể thiếu bánh Ayơh, phải có bánh này thì mới được phép tổ chức các lễ tiếp theo”.

Ngày nay, dù nhịp sống đã có nhiều thay đổi và theo lẻ tự nhiên cộng đồng người Bru – Vân Kiều cũng có nhiều thay đổi cả về đời sống và phong tục tập quán. Nhưng đối với riêng bánh Ayớh, nó còn mãi nguyên giá trị, ngày càng được phổ biến hơn và mãi trường tồn theo thời gian, trong từng nhịp sống  của cộng đồng người Bru – Vân Kiều.

                                                                                           Ngọc Tình - NT