Nỗ lực bảo tồn văn hoá dân tộc Pa Kô

Đối với cộng đồng người dân tộc Pa Kô ở xã Lìa, huyện Hướng Hoá, ông Hồ In ( Côn Giới) ở thôn Kỳ Nơi được coi như là một “bảo tàng sống” về văn hoá dân tộc mình. Ông dành cả cuộc đời mình để nghiên cứu, bảo tồn những nét văn hoá đặc sắc của dân tộc Pa Kô, đặc biệt là am hiểu sâu và thực hành thành thạo về các điệu dân vũ, các làn điệu dân ca và tất cả các loại nhạc cụ của người Pa Kô. Bằng vốn hiểu biết đó, ông Hồ In tích cực truyền dạy lại cho thế hệ sau, sẵn sàng chia sẻ, hướng dẫn cho người khác khi muốn tìm hiểu, góp phần quan trọng vào việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá của dân tộc mình.

Tuy năm nay sắp bước qua tuổi bảy mươi, nhưng ông Hồ In vẫn còn rất khoẻ mạnh mà minh mẫn. Hàng ngày bận bịu lên nương lên rẫy, nhưng đêm về, bên căn nhà sàn nhỏ của gia đình, ông Hồ In vẫn hát các làn điệu dân ca và chơi nhạc cụ cho con cháu nghe. Điều đó lâu nay đã dần trở thành thói quen, vừa là cách ông giải trí sau một ngày lao động vất vả, và cũng vừa là cách dạy cho con cháu làm quen với những làn điệu dân ca và các loại nhạc cụ của dân tộc, giáo dục cho con cháu về ý thức trách nhiệm giữ gìn văn hoá truyền thống của dân tộc mình.

Ông Hồ In cho biết: “Người Pa Kô chúng tôi có nhiều nét văn hoá rất đặc sắc, nhưng ngày càng có nguy cơ mất đi. Tôi muốn các thế hệ kế tiếp hiểu được văn hoá truyền thống của dân tộc mình, có trách nhiệm giữ gìn và tiếp tục phát huy nên tôi thường xuyên động viên con cháu học hỏi, tôi cũng sẵn sàng chỉ dạy cho thành viên của các đội văn nghệ của xã Lìa để họ nâng cao hiểu biết về văn hoá dân tộc cũng như tham gia tốt các hoạt động văn hoá văn nghệ tại địa phương”.

                                                     Côn Giới ( bên trái) đang truyền dạy hát XIêng

Sinh ra và lớn lên trên bản làng Kỳ Nơi, xã Lìa, đây được coi là cái nôi của văn hoá Pa Kô, ông Hồ In đã được tiếp cận dân ca, dân vũ và các loại nhạc cụ ngay từ khi còn thiếu niên. Chưa từng qua trường lớp đào tạo nào, ông Hồ In chủ yếu học từ thé hệ ông bà, cha mẹ mình. Tất cả các lễ hội ở cộng đồng ông đều đến để được học hỏi từ các nghệ nhân lớn tuổi trong vùng. Bằng những kiến thức tự tìm hiểu đó, ông Hồ In tự tập luyện, rồi nhờ các bậc cao niên góp ý và điều chỉnh. Nhờ tích cực tập luyện và không ngừng học hỏi, ông Hồ In đã sớm sử dụng thành thạo khác nhiều nhạc cụ của người Pa Kô, đặc biệt là nhạc cụ trong các lễ hội lớn, như cồng, chiêng, tù và, khèn bè, xoang, tà ngạt, trống. Đối với các điệu dân vũ, ông Hồ In nghiên cứu kỹ từng động tác. Muốn nắm rõ và nhớ lâu các điệu dân vũ đó thì bắt buộc người thực hành phải hiểu rất rõ về phong tục tập quán, đặc biệt là am hiểu sâu về các lễ hội truyền thống của người Pa Kô. Mỗi điệu dân vũ sẽ gắn liền với một lễ hội hoặc một sự kiện khác nhau, như: các điệu múa mô tả động tác trỉa lúa, tuốt lúa, giã gạo, sảy gạo trong điệu múa “mừng lúa mới”, động tác vòng tay ôm của điệu múa “đón làng vào ngày hội” tại lễ hội A da; động tác úp hai tay, ngửa tay di chuyển lên xuống mô tả sự đoàn kết tại lễ hội đón làng mới hay đám ma… Riêng đối với dân ca Pa Kô, để hiểu sâu và biểu diễn thành thạo, ông Hồ In dành nhiều thời gian nghiên cứu hơn cả, bởi đây là cả một quá trình học hỏi, nghiên cứu và phải có kinh nghiệm sống sâu sắc thì mới thực hành được. Dân ca Pa Kô rất phong phú, kỹ năng biểu diễn phức tạp bởi độ luyến láy nhiều, kỹ năng tạo lời và sắp xếp ý tứ cũng không hề đơn giản. Mỗi làn điệu dân ca đều có kỹ năng tạo lời và sắp xếp ý khác nhau. Người Pa Kô dùng những hình ảnh của đời thực để đưa vào các làn điệu dân ca. Hình ảnh sự vật nào phù hợp biểu thị cho cung bậc cảm xúc nào, phù hợp với mối quan hệ nào thì sẽ được lựa chọn để tạo lời. Sự ví von, liên tưởng tự cá sự vật đó sẽ bộc lộ những nỗi niềm, tình cảm mà họ muốn giải bày. Vì vậy, đến nay, ông Hồ In là một trong số rất ít người am hiểu và thực hành thành thạo tất cả những làn điệu dân ca Pa Kô, như: Xiêng, Hát ru, Ka lơi, A dên, Tăng y, Thun.

                                           Côn Giới đang truyền dạy dân vũ, điệu múa Ka lơi

Với trăn trở bảo tồn văn hoá truyền thống dân tộc, những năm qua, ông Hồ In vẫn không ngừng tập luyện và thực hành nhạc cụ, dân ca và dân vũ, ông tích cực tham gia Câu lạc bộ Cồng chiêng xã Lìa, tại đây ông sẵn sàng chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm cho các thành viên khác. Ngoài ra, ông được mời tham gia tất cả các sự kiện văn hoá, truyền dạy tại các lớp văn hoá phi vật thể tại địa phương; biểu diễn thực hành cho các đoàn nghiên cứu về văn hoá Pa Kô…

Ông Hồ Văn Thứ, Phó chủ tịch UBND xã Lìa cho biết: “ Côn Giới là một trong những thành viên tiêu biểu của Câu lạc bộ Cồng chiêng xã Lìa. Mặc dù tuổi đã cao nhưng ông vẫn rất tích cực trong việc nghiên cứu, tập luyện và đặc biệt là vận động, chỉ dạy cho con cháu hiểu thêm về văn hoá Pa Kô. Các hoạt động văn hoá ở xã, ông Côn Giới đều tham gia rất nhiệt tình, ông đóng góp rất quan trọng vào việc bảo tồn và phát huy văn hoá dân tộc Pa Kô tại địa phương.”

Thanh Huyền