Ông Hồ Pen năm nay đã bước sang tuổi 92.  Ở cái tuổi xưa nay hiếm, nhưng ông vẫn rất minh mẫn. Đã hơn 70 mùa rẫy trôi qua, ông vẫn còn duy trì công việc tưởng chừng rất bình thường nhưng lại rất độc đáo - đó là điều chỉnh âm thanh của cồng chiêng. Bằng tình yêu và niềm đam mê đặc biệt đối với nhạc cụ truyền thống của dân tộc, ông Hồ Pen đã học từ bố mình về kỹ năng biểu diễn cồng chiêng ngay từ thời thanh niên. Vừa học vừa nghiên cứu và tích cực rèn luyện, ông biểu diễn ngày càng điêu luyện, ông hiểu được từng âm thanh của cồng chiêng khi cất lên. Mỗi lễ hội trên bản làng mình, ông đều tham gia vào đội biểu diễn cồng chiêng. Càng biểu diễn càng đam mê và càng hiểu cặn kẽ hơn từng âm thanh của hai loại nhạc cụ đặc trưng của miền núi này, ông Pen dần dần học được cách điều chỉnh âm thanh cồng chiêng cũng từ người bố của mình.

Ông Hồ Pen ( bên phải) đang chỉnh âm thanh cho một chiếc chiêng bị rè tiếng.

Ông Hồ Pen cho biết: “Dụng cụ để điều chỉnh tiếng cồng chiêng rất đơn giản, chỉ cần một cái búa, một cái dao sắt. Thế nhưng để chỉnh được tiếng đạt yêu cầu thì không dễ. Cùng lúc phải dùng mắt quan sát, vừa dùng tai để lắng nghe và dùng tay để rà từng điểm trên mặt cồng chiêng. Đối với người đã có tuổi như tôi thì lại càng khó hơn, nhưng tôi vẫn cố gắng kiên trì để giữ nghề, giữ âm thanh cồng chiêng của dân tộc mình”.

Các công đoạn của việc điều chỉnh tiếng chiêng không phức tạp, cầu kỳ, nhưng cần đôi bàn tay khéo léo, đôi tai thẩm âm tinh tế, có sự am hiểu sâu về loại nhạc cụ này và đặc biệt là sự đam mê rất lớn. Chỉ cần đánh thử qua vài tiếng là ông Hồ Pen có thể “bắt bệnh” được những chiếc cồng chiêng mà khách hàng mang đến. Theo ông Pen, “bệnh” chính cần phải điều chỉnh đó là: mất tiếng, âm thanh nhỏ, không vang; âm thanh rè, âm thanh không ngân dài. Nguyên nhân gây ra những khiếm khuyết này thường là do bề mặt của cồng chiêng không được phẳng, có chổ lồi chổ lõm, chổ dày chổ mỏng, hoặc có đường rạn; hoặc vành bị móp...  Để khắc phục được tất cả những khiếm khuyết này, ông Hồ Pen dùng búa và dao sắt để mài phẳng những điểm gồ ghề trên bề mặt nhạc cụ, nắn lại những điểm bị móp dù là rất nhỏ; đường rạn thì sẽ được mài dũa và hàn khít lại. Quá trình điều chỉnh âm đó đòi hỏi sự tập trung cao độ: mắt quan sát, tay vừa mài, nắn vừa thăm dò từng vị trí trên bề mặt cồng chiêng, tai lắng nghe kỹ sự thay đổi từng chút một cho đến khi âm thanh hoàn hảo.

Ông Hồ Pen giới thiệu cho các cháu về nhạc cụ truyền thống.

Để hoàn thành việc điều chỉnh âm thanh của mỗi chiếng cồng hoặc chiêng, ông Hồ Pen dành thời gian trung bình từ 30 phút đến 1 giờ đồng hồ, cái nào khó thì mất 2- 3 ngày. Đây là một công việc không hề đơn giản, vì thế trong vùng chưa có ai tiếp nối được nghề truyền thống này. Trong suốt gần cả cuộc đời duy trì công việc này, ông Hồ Pen không nhớ hết đã tìm lại âm thanh cho bao nhiêu chiếc cồng chiếc chiêng, chỉ biết rằng, công việc đó đã gắn bó với cuộc đời mình như máu thịt. Ông là nghệ nhân duy nhất trên địa bàn còn có khả năng điều chỉnh âm thanh cồng chiêng, vì thế các vùng dân tộc thiểu số ở địa phương và cả những cộng đồng người Vân Kiều ở nước bạn Lào thường tìm đến ông để điều chỉnh âm thanh của cồng chiêng. Lo lắng, trăn trở về việc bảo tồn nghề truyền thống, ông Hồ Pen vẫn thường chỉ bảo cho con cháu tìm hiểu về cồng chiêng, kỹ năng thực hành cũng như cách điều chỉnh âm thanh. Mặc dù tuổi đã cao nhưng ông Hồ Pen vẫn tích cực tham gia các hoạt động biểu diễn cồng chiêng tại địa phương mỗi khi có dịp, bởi với ông, đó chính là sự tự hào về bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

T.H